Fotografie Całunu
Wojciech Kucewicz 
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
Jakub S. Prauzner-Bechcicki
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Można przyjąć, że badania naukowe Całunu rozpoczęły się w momencie wykonania pierwszego jego zdjęcia, czego dokonał 28 maja 1898 r. adwokat i fotograf amator →Secondo Pia, w czasie publicznego wystawienia płótna. Wydarzenie to poprzedziły starania o uzyskanie zgody na wykonanie zdjęć od ówczesnego właściciela Całunu, króla Włoch Humberta I. Secondo Pia zrobił dwa zdjęcia na szklanych kliszach o wymiarach 51 × 63 cm. Okazało się, że negatyw wykonanej fotografii ukazuje bardzo wyraźny, pozytywowy wizerunek mężczyzny z Całunu. Innymi słowy, na Całunie widoczny jest obraz taki jak obserwowany na kliszy fotograficznej, natomiast S. Pia ujrzał taki, jaki otrzymuje się na papierze fotograficznym.
To niesamowite odkrycie spowodowało, że Całun stał się obiektem zainteresowania badaczy. Nie było to proste zadanie, ponieważ dostępność do płótna jest bardzo ograniczona ze względu na jego unikatowy charakter. Do czasu ponownego publicznego wystawienia Całunu w roku 1931 badania koncentrowały się na analizie obrazu ze zdjęć wykonanych przez S. Pię. W maju 1931 r. →Giuseppe Enrie, wybitny fotograf włoski, wykonał serię 12 zdjęć Całunu, które dzięki wysokiej rozdzielczości i jakości są do dzisiaj wykorzystywane do celów badawczych. Potwierdziły one odkrycie dokonane przez S. Pię. Kolejne fotografie wykonał Giovanni Battista Judica Cordiglia w roku 1969 w ramach prac Komisji Ekspertów powołanej przez kardynała Michele’a Pellegrina (Fossati 1997). Wykonano wówczas ponad 600 fotografii czarno-białych, kolorowych, a także w widmie promieniowania podczerwonego i ultrafioletowego.
W obecnym wieku, w 2002 r., Giancarlo Durante sporządził kolorowe zdjęcia całego Całunu o rozdzielczości 300 pikseli na cal, a ponadto po raz pierwszy także zdjęcia jego odwrotnej strony, po odpruciu wzmacniającego płótna holenderskiego, co towarzyszyło przeprowadzanym wówczas pracom konserwatorskim (Fanti, Malfi 2020). W 2008 r. włoska firma Haltadefinizione wykonała nowe zdjęcia o jeszcze większej rozdzielczości (Fanti, Malfi 2020).
Analiza fotografii Całunu pozwoliła przede wszystkim na szczegółową charakterystykę →cech antropologicznych człowieka, którego wizerunek się na nim znajduje, i rodzaju zadanych mu tortur. Później badano także kolorowe fotografie pod kątem analizy chromatycznej, czyli udziału różnych kolorów w poszczególnych fragmentach obrazu. Pozwoliło to na dokładne rozróżnienie śladów krwi wypływającej z różnych rodzajów ran.
Jak wspomniano, wizerunek człowieka na Całunie, powstały wieki temu, ma charakter negatywu. Jest to więc pewien fenomen, jeżeli odniesie się go do malarstwa wszech czasów. Na Całunie elementy wypukłe (np. nos, wąsy) są ciemniejsze, a elementy wklęsłe (np. oczy) jaśniejsze, czyli odwrotnie niż na obrazach i fotografiach.
Warto również zaznaczyć, że obraz na Całunie jest lepiej widoczny z większej odległości (4-5 m), bowiem z bliska trudno jest rozróżnić go od tła. Wynika to z faktu, że zarys postaci na Całunie jest bardzo blady i generalnie nie ma ostrych granic. Różnice w odbiorze obrazu wynikają z właściwości percepcyjnych oka ludzkiego, które potrafi wzmocnić kontrast krawędzi. Przy patrzeniu z bliska na mało kontrastowy obraz nieznaczne różnice w zaczernieniu pomiędzy obrazem a tłem obejmują cały obszar pola widzenia, a więc oko nie jest w stanie wykryć krawędzi obrazu. Dopiero z większej odległości – gdy zmiany zaczernienia skupione są na mniejszym obszarze pola widzenia – oko wzmacnia kontrast krawędzi. Ta obserwacja prowadzi do dalszych konkluzji. Gdyby wizerunek na Całunie malował artysta, to musiałby robić to z niewielkiej odległości od płótna, nie widząc tego, co tworzy. Efekt swej pracy mógłby obserwować, dopiero odsuwając się na odległość kilku metrów.
Mały kontrast i rozmyte krawędzie obrazu zwróciły uwagę uczonych już na początku XX w. Paul Vignon, francuski biolog, analizując kopie klisz S. Pii, zauważył, że zaciemnienia na wizerunku wydają się odwrotnie proporcjonalne do odległości ciała od swobodnie położonego na nim płótna. Zwrócił na to uwagę w swej pracy z roku 1902 (Vignon 1902), w której próbował też wyjaśnić, w jaki sposób powstał wizerunek postaci na płótnie. Obrazy, które otrzymał w swych doświadczeniach, nie miały jednak wielu właściwości wizerunku z Całunu.
W roku 1974 amerykańscy badacze pod kierunkiem Johna P. Jacksona (Jackson, Jumper, Ercoline 1982) przeprowadzili eksperyment polegający na pomiarze odległości pomiędzy ciałem człowieka a przykrywającym go całunem. Otrzymane wyniki zostały porównane z odczytami z analizatora obrazu VP8 mierzącego stopień zaczernienia fotografii G. Enriego z 1931 r. Z tych dwóch zbiorów danych, używając prostych funkcji, uzyskano trójwymiarowy obraz postaci na Całunie. Można było w późniejszej analizie określić, w jakiej pozycji ułożono ciało i jak je owijało płótno (Devan, Miller 1982; Jackson, Jumper, Ercoline 1982; Ercoline, Downs, Jackson 1982; Jackson, Jumper, Ercoline 1984; Bevilacqua et al. 2018). Naukowcy pokazali też, że stosując tę samą technikę do analizy fotografii i malowanych obrazów, nie można uzyskać dobrej jakości obrazu trójwymiarowego. Wykonane badania prowadzą do wniosku, że wizerunek na płótnie ma zakodowaną informację trójwymiarowości. Innymi słowy, oznacza to, że gęstość obrazu na Całunie odwzorowuje odległość pomiędzy ciałem a tkaniną.
John P. Jackson kontynuował swoje dociekania, analizując późniejsze fotografie Całunu wykonane w różnych zakresach widma promieniowania. Również te badania potwierdziły, że obraz na Całunie ma właściwości trójwymiarowe.
Jest to jeden z wielu, aczkolwiek bardzo ważny warunek, który muszą spełniać eksperymenty próbujące wyjaśnić mechanizm powstania wizerunku na Całunie (Fanti 2014). Sami autorzy nie zdołali wyjaśnić, w jaki sposób powstał ten obraz. To zaskakujące odkrycie stało się przedmiotem wielu dyskusji i jeszcze większego zainteresowania naukowców tą niezwykłą tkaniną. W ciągu kilku miesięcy po odkryciu J.P. Jacksona zainicjowano Projekt Badawczy Całunu Turyńskiego (ang. Shroud of Turin Research Project, →STURP), w ramach którego przeprowadzono w roku 1978 pierwsze w historii, dogłębne, eksperymentalne badania naukowe Całunu Turyńskiego.
Analizą zdjęć relikwii zajmowali się również inni uczeni. Giovanni Tamburelli z Uniwersytetu w Turynie, wykorzystując cyfrową analizę przetwarzania obrazu, odtworzył czystszy i bogatszy obraz twarzy, na którym usunięto ślady ran (Tamburelli, Garibotto 1978; Tamburelli 1979). Badaniem zdjęć Całunu zajmował się też teolog i jezuita →Francis L. Filas (Tamburelli 1979), profesor na Uniwersytecie Loyola w Chicago. Jego program Całun Turyński w TV Chicago pokazywano od Wielkiego Piątku 1951 r.
Na podstawie badań kopii klisz G. Enriego, a także analizy późniejszego, trójwymiarowego obrazu uzyskanego przez J.P. Jacksona, twierdził, że zidentyfikował odciski na prawej powiece twarzy z Całunu, bardzo podobne do tych znajdujących się na awersie monety dilepton lituus, używanej w czasach Poncjusza Piłata (najprawdopodobniej z roku 29 po Chr.) (Le monete 2021; Filas 1982).
Cyfrową obróbką zdjęć Całunu zajmował się również Andreé Marion wraz z Anne Laure Courage z Instytutu Optyki Teoretycznej i Stosowanej w Orsay (Marion 1998; Marion, Courage 2000). Poszukiwali oni napisów na Całunie. Poprzez wykorzystanie badań mikrodensytometrycznych kopii kliszy G. Enriego oraz filtrację cyfrową udało im się wykryć napisy, głównie wokół wizerunku twarzy, które nie są widoczne gołym okiem. Odkryli oni szereg liter układających się w słowa lub części słów, m.in. ΨΣ ΚΙΑ, będących częścią greckich słów ΩΨ ΣΚΙΑ – cień twarzy; INNECE, co można byłoby odczytać jako łacińskie słowa IN NECEM IBIS – pójdziesz na śmierć oraz NAZAPENOΣ, co miałoby oznaczać po grecku Nazarejczyka. Do tego odkrycia dość krytycznie jednak odniósł się językoznawca Mark Guscin (Guscin 1999), zwracając uwagę na niekonsekwencje językowe w interpretacji niektórych napisów.
Dodatkowo należy zdawać sobie sprawę z faktu, że analiza obrazów o niskim kontraście może prowadzić do mylnych wyników przy stosowaniu cyfrowych technik obróbki obrazu. Nie bez znaczenia jest też zdolność mózgu ludzkiego do składania z niejednoznacznych kształtów spójnych obrazów. Może prowadzić to do nieprawidłowej percepcji obrazu. Doskonale zostało to opisane przez Paola Di Lazzara wraz z zespołem (Lazzaro, Murra, Schwortz 2013), który analizując m.in. fotografie Całunu, pokazał, jak łatwo może dochodzić do mylnych obserwacji. Dlatego powinno się podchodzić z dużą ostrożnością do odkryć F. Filasa i A. Mariona.
Bibliografia
Bevilacqua M. et al., Rigor Mortis and News Obtained by the Body’s Scientific Reconstruction of the Turin Shroud Man, „Forensic Science Today” 2018, 4(1), s. 001-008, http://dx.doi.org/10.17352/pjfst.000010.
Devan D., Miller V., Quantitative Photography of the Shroud of Turin, [w:] IEEE Proceedings of the International Conference on Cybernetics and Society, 1982, [on-line:] https://www.shroud.com/pdfs/Quantitative%20Photography%20Devan%20Miller%201982%20OCRsm.pdf – 17 VII 2022.
Ercoline W.R., Downs Jr. R.C., Jackson J.P., Examination of the Turin Shroud for Image Distortions, [w:] IEEE Proceedings of the International Conference on Cybernetics and Society, 1982, [on-line:] https://www.shroud.com/pdfs/Examination%20for%20Image%20Distortions%20Ercoline%201982%20OCR.pdf – 17 VII 2022.
Fanti G., Hypotheses Regarding the Formation of the Body Image on the Turin Shroud: A Critical Compendium, „Journal of Imaging Science and Technology” 2014, Vol. 55, No. 6, s. 1-14, https://doi.org/10.2352/J.ImagingSci.Technol.2011.55.6.060507.
Fanti G., Malfi P., The Shroud of Turin, First Century after Christ, 2nd ed., Singapore 2020, s. 77, 290, https://doi.org/10.1201/9780429468124.
Filas F.L., The Dating of the Shroud of Turin from Coins of Pontius Pilate, 2nd ed., Chicago 1982, [on-line:] https://www.shroud.com/pdfs/FilascoinsJune1982.pdf – 20 X 2021.
Filas F.L., S.J., Papers, [on-line:] https://www.luc.edu/media/lucedu/archives/pdfs/filas.pdf – 20 X 2021.
Fossati L., Considerazioni sulle relazioni degli esperti che anno esaminato la Sacra Sindone nel 1969 e nel 1973, [w:] Osservazioni alle perizie ufficiali sulla Santa Sindone 1969-1976, Turin 1977, s. 31-65.
Guscin M., The Inscriptions on the Shroud, November 1999 issue of the British Society for the Turin Shroud Newsletter, [on-line:] https://www.shroud.com/pdfs/guscin2.pdf – 20 X 2021.
Jackson J.P., Jumper E.J., Ercoline W.R., Three-Dimensional Characteristic of the Shroud Image, [w:] IEEE Proceedings of the International Conference on Cybernetics and Society, 1982, [on-line:] https://www.shroud.com/pdfs/3D%20Characteristic%20Jackson%20Jumper%201982%20OCR.pdf – 20 X 2021.
Jackson J.P., Jumper E.J., Ercoline W.R., Correlation of Image Intensity on the Turin Shroud with the 3-D Structure of a Human Body Shape, „Applied Optics” 1984, Vol. 23, No. 14, 2244, https://doi.org/10.1364/ao.23.002244.
Lazzaro P., Murra D., Schwortz B., Pattern Recognition After Image Processing of Low-Contrast Images, the Case of the Shroud of Turin, „Pattern Recognition” 2013, Vol. 46, No. 7, s. 1964-1970, https://doi.org/10.1016/j.patcog.2012.12.010.
Marion A., Discovery of Inscriptions on the Shroud of Turin by Digital Image Processing, „Optical Engineering” 1998, Vol. 37, No. 8, https://doi.org/10.1117/1.601752.
Marion A., Courage A-L., Całun Turyński. Nowe odkrycia nauki, przeł. P. Murzański, Kraków 2000.
Santa Sindone, Le monete, https://www.sindone.org/it/le-monete/ – 20 X 2021.
Tamburelli G., La Sindone dopo l’elaborazione tridimensionale, „L’Osservatore Romano” 1979, s. 6.
Tamburelli G., Garibotto G., Nuovi sviluppi nell’elaborazione dell’immagine sindonica, [w:] La Sindone e la Scienza, a cura di P. Coero-Borga, Torino 1978, s. 173-184, 354-362.
Vignon P., Le Linceul du Christ, étude scientifique par Paul Vignon…, 2e éd., Paris 1902.
Źródła ilustracji
1. Zbiory i własność Polskiego Centrum Syndonologicznego w Krakowie
2. Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Shroudofturin.jpg (domena publiczna)
3. Sindonology.org, Shroud Scope, http://www.sindonology.org/shroudScope/shroudScope.shtml (prawa: Archidiecezja w Turynie; użytek edukacyjny)
4.-6. „Kim jest Człowiek z Całunu?” [folder wystawy], Kraków 2012
7. Opracowanie własne. Zbiory i własność Polskiego Centrum Syndonologicznego w Krakowie