Tepeyac (Guadalupe)
Zbigniew Treppa 
Uniwersytet Gdański
Wzgórze o nazwie pochodzącej z języka Indian (náhuatl) regionu dzisiejszego Meksyku, na którym w 1531 r. miały miejsce objawienia Maryi. Późniejsza nazwa tego wzgórza, Guadalupe, nawiązuje do miejsca objawień maryjnych w hiszpańskiej miejscowości o tej samej nazwie, gdzie Maryja jest czczona za pośrednictwem niewielkich rozmiarów drewnianej figurki. W wyniku różnych nieporozumień i lingwistycznych zbieżności (→Tilma z Guadalupe) w powszechnej praktyce przyjęło się określenie nawiązujące do bliskiego Hiszpanom miejsca objawień Maryi na Starym Kontynencie, czyli do Guadalupe.
Wzgórze Tepeyac położone było nieopodal drogi prowadzącej do Tlatelolco, miejscowości leżącej w pobliżu Tenochtitlánu, stolicy Imperium Azteków. Właśnie na tym wzniesieniu 12 grudnia 1531 r. Maryja pozostawiła obraz na wierzchnim ubraniu św. Cuauhtlatoatzina (o imionach chrzcielnych Juan Diego), należącego do ludu Chichimeków. Zarówno Tlatelolco, jak i Tenochtitlán były wówczas usytuowane na sztucznej wyspie utworzonej przez Azteków na jeziorze Texcoco – w południowej i centralnej jej części leżało miasto Tenochtitlán, natomiast Tlatelolco znajdowało się na jej północnym krańcu. W dzisiejszych czasach wszystkie wymienione miejsca, łącznie ze wzgórzem Tepeyac, należą do jednej aglomeracji – miasta Meksyk (Ciudad de México). Obecnie w dzielnicy Tlatelolco znajduje się centrum kultu Matki Bożej z Guadalupe, którego najważniejszym miejscem jest bazylika Najświętszej Maryi Panny z Guadalupe (Basílica de Nuestra Señora de Guadalupe).
W czasach objawień Maryi centrum miasta Tenochtitlán, z podwójną piramidą zbudowaną ku czci boga wojny Huitzilopochtli oraz boga deszczu Tlaloca, usytuowane było na wyspie znajdującej się nieopodal zachodniego brzegu olbrzymiego jeziora Texcoco. Potwierdziły to prace wykopaliskowe prowadzone wokół Plaza de la Constitución, gdzie na ruinach azteckiego kompleksu świątynnego otaczającego piramidę stoją dziś zabytkowa katedra i pałac prezydencki. Resztki wczesnej konstrukcji piramidy znajdują się na zachód od katedry. Jej obecna nazwa – Wielka Świątynia (Templo Mayor) – nawiązuje do sakralnych funkcji, jakie budowla pełniła w czasach Azteków. Wyspę łączyło z brzegiem Texcoco kilka grobli usypanych w poprzek tego gigantycznego jeziora. Najdłuższa z nich liczyła około ośmiu kilometrów. Przeważająca część miasta, mającego harmonijną strukturę, znajdowała się na sztucznych wyspach nazywanych pływającymi ogrodami (chinampas), które były utworzone z mułu czerpanego z bagnistych terenów wokół jeziora. Dla chinampas, które były świadectwem niezwykłej pracowitości i uporu Azteków, trudno byłoby znaleźć odpowiednik w całej historii kultury człowieka. Układano warstwami rośliny i muł z jeziora, a następnie, by utrwalić nowo powstały grunt, sadzono na nim wierzby, które korzeniami sięgały wcześniej utworzonych warstw. W ten sposób uzyskano niezwykle żyzne połacie uprawne, pozwalające wyżywić mieszkańców trzystutysięcznego miasta.
Miasto zostało podbite w 1519 r. przez niewielkie liczbowo oddziały hiszpańskich konkwistadorów dowodzonych przez Hernána Cortésa, w wyniku prowadzonej przez niego zręcznej dyplomacji oraz podstępnych intryg politycznych. Po przybyciu w 1521 r. do Tenochtitlánu pierwszych misjonarzy franciszkańskich oraz dominikańskich w Tlatelolco utworzono pierwszą na kontynencie amerykańskim siedzibę biskupią. Wśród konkwistadorów, a w ślad za nimi także kolonizatorów podbitego przez Cortésa Imperium Azteków, przyjęła się inna nazwa miasta Tenochtitlán: México, związana z kultem boga Huitzilopochtli, którego alternatywnym imieniem było Mexitli. Według niektórych przekazów właśnie temu bóstwu Aztekowie zawdzięczają̨ swoją drugą nazwę: Mexicas, czyli Meksykanie.
Bibliografia
Osiński K., Autoportret z Guadalupe, Warszawa 2012.
Treppa Z., Meksykańska symfonia. Ikona z Guadalupe, Warszawa 2006.
Vaillant G.C., Aztekowie z Meksyku. Powstanie, rozwój i upadek narodu azteckiego, przeł. J. Maliszewska-Kowalska, Warszawa 1965.
Zmierzch Azteków. Kronika zwyciężonych. Indiańskie relacje o podboju, wybór oprac. i wstępy M. León-Portilla, przeł. M. Sten, Warszawa 1967.
Źródła ilustracji
1. Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:MIguel_Cabrera_-_Fiel_retrato_do_venerável_Juan_Diego.jpg (domena publiczna)
2. Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:S_d_n_Sra_d_Gdpe_-_Fuente_ornamental.jpg (CC BY-SA 2.5)
3. View from Tepeyac Hill, https://www.flickr.com/photos/paullew/24866292929 (Lawrence OP, CC BY-NC-ND 2.0)
4. Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Painting_of_Tenochtitlan-Tlatelolco_on_Lake_Texcoco_(9755215791).jpg (Gary Todd z Xinzheng, Chiny, domena publiczna)
5. Wikimedia Commons, https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Tenochtitlan.jpg (Hanns Prem, domena publiczna)